Sekuentzia Didaktikoaren programazio orokorrak

Sekuentzia Didaktikaren programazio orokorrak from AsierArtetxe

Ahozko Hizkuntza

Ondorengo lerroetan, gure taldeak indentifikatutako formatuen deskribapenak biltzen ditugu, puntuka jasoz irakurlearen erosotasuna eta testuaren ulergarritasuna bilatzeko nahiarekin.

1. formatua: ahozko hizkuntza gelako elkarrekintzetan

Ahozko hizkuntzaren eremua zabal samarra da. Gaur egun ahozko hizkuntzaren irakaskuntzak dauzkan paradigmak honakoak dira Rabal (2004:14) autorearen ikuspegitik:

Hasteko, ahozko hizkuntzaren sintaxia aztertzen duen paradigma daukagu. Jarraitzeko, ahozko hizkuntzaren testu-generoak aztertzen dituen paradigma. Ondoren, ahozko hizkuntza curriculumeko ikaskuntzaren zerbitzura dagoen zeharkako tresna gisa ikusten duen paradigma eta amaitzeko kortesiari dagokion ahozko hizkuntzaren esparrua. Hauez guztiez aparte, Bouchard autoreak (2004) beste bat aipatzen du, arrisku egoeran gertatzen diren komunikazio praktikei deritzona.

Hau esanda, ahozko hizkuntza objektu bezala landu behar da, beraz, honekin batera testu generoak lantzen dituen paradigma egokia da. Honetaz aparte, eskolako curriculuma elkarrekintzan ikasten dela eta hizkuntza hauen arteko bitartekari bihurtzen dela aipatu behar da. Azkenik, curriculuma ikasi bitartean instrukzio hizkuntza ikasi behar duten ikasleak egon behar dira eta alderantziz.

Hortaz, hiru paradigma hauetan kokatzen da.

2. formatua: ahozko hizkuntza objektu gisa:  testu generoak

Irakasleek hainbat arazo edukitzen dituzte ahozko hizkuntza irakasteko orduan ez dakitelako zer modutan landu. Idatzizko hezkuntza lantzeko, testu moldeei buruz hitz egiten diete ikasleei, hala nola, errezeta, ipuina, gutuna, etab. baina berdina egin dezakete ahozkoa irakasteko, hau da, ahozkoa irakasteko ere molde batzuk daude, ez baita berdina lagun artean hitz egitea edo hogei pertsonen aurrean diskurtso bat ematea. Molde horien artean hauek aurkitzen ditugu: azalpenak, kontaketak, txisteak, antzerkiak, iragarkiak, bertsoak, etab.

Aipatzekoa da, ikasle bat ahozko erregistro batean nabarmentzen denean, bertsoetan adibidez, irakasleak uste izaten du ahozko beste moldeetan ere nabarmenduko dela, baina ez da horrela. Molde batean nabaritzen denean trebetasun batzuk eskuratu dituelako izan da, baina ez dira berdinak bertsoetan erabiltzen diren trebetasunak eta hitzaldietan ematen diren trebetasunak.

Nahiz eta ahozko molde batean trebea izan, umeak askotan akatsak egiten dituzte eta horiek ezin dira zuzendu, baina ahozkoak duen abantaila bat akats hori birformulatu daitekeela da, ondoren ondo esateko. Ahozko moldeen beste ezaugarri bat, ekoizpenean pertsona bat edo gehiago egon daitezkeela inplikatuta da.

Amaitzeko esan beharra dago, ahozko testuetan ez direla hitzak bakarrik lantzen, espazioaren kudeaketa eta hitz egiten ari denaren kokapena ere landu egiten dira adibidez.

3. formatua: ahozko hizkuntza irakasgai guztietan, esanahiak negoziatzeko eta ezagutzak eraikitzeko

Formatu honetan elkarrizketak ikasteko momentuan daukan botereari buruz hitz egiten da, non irakaslea aldaketak bat sortu behar duen estrategia berrien erabilerarekin.

Askotan irakasleak ikasleak oso erantzun labur edo sinpleak ematen dituztelako kexatzen dira, eta gertatzen dena irakasleak bera ez diela gehiago egiten uzten da; izan ere, klasean hitz egiteko daukaten momentu bakarra beste ikasleen aurrean zerbait aurkeztu behar dutenean da. Horrela ezinezkoa da ikaslea gustura egotea hitzaldi bat eman behar duenean.

Horretaz aparte, ikasle batek landutako materia ikasi duen ala ez jakiteko estrategia aldatu behar da, galdera zaparrada alde batera utziz eta ikasleen arteko elkarrizketa sustatuz. Elkarrizketa honekin ikasleak beste pertsonen haurrean hitz egitera ohituko dira eta ikasi beharrekoa hobeto barneratuko dute, gainera honi esker errezago egingo zaie ikasleei materia guztia barneratzea eta, horrela, ikastea haien arteko informazio eta iritziak alderatuz.

4. formatua: ahozko hizkuntza curriculumaren bidez eta curriculuma hizkuntzaren bidez

Murgiltze egoeretan beharrezkoa egiten da arloari buruzko ezagutzak eraiki ahal izateko hizkuntza alderdietan arreta jartzea. Hizkuntzak arloko ezagutzak bideratzen dituen heinean, ulermena ezagutzaren eraikuntza aurreko baldintza bezala kontsideratu dezakegu.

Hizkuntza eta curriculumeko arloak integratzeko beharrezkoa egiten da ikaskuntza negoziatzeko testuinguruak sortzea, hau da: hizkuntza edukien esanahia eta forma negoziatzeko. Arlo bateko edukien planifikazioan kontuan hartu beharko dira ezagutza berrien ulermena, azalpena eta eraikuntza ahalbidetzen dituzten hizkuntza edukiak. Halaber, arloetako edukiak hizkuntza gaiak lantzeko erabiltzen saiatu behar gara, ahozko zein idatzizko ikasleen komunikatzeko moduan agertzen diren hutsuneak bete ahal izateko. Horrela, ikasleen ulermen maila edozein arlotan altua izatea lortzen da.

Murgiltze ereduetan ikasleek eduki zientifikoez eta eduki hauetaz hitz egiteko erabiltzen den hizkuntza zientifikoaz jabetu behar dira. Beraz, ahozko hizkuntza curriculumaren bidez landu behar dugu eta aldi berean curriculumaren edukiak hizkuntzaren bitartez.

DOLZ: mintzamena eta ahozko adierazpena

Oso garrantzitsua da ahozko adierazpena umeetan lantzea. Bai indibidualki zein sozialki, gaitasun hau funtsezkoa da eskola eta gizarteko edozein esparrutan murgildu eta garatu ahal izateko.

Ahozko hizkuntza klasean lantzeko pausurik garrantzitsuena hizkuntzarekiko jarrera izatea da, eta hau positiboa izanik, hizkuntza garatzeko ahalmena areagotzen da, mota askotako jarduerak eginez, mintzamenaz aparte.

Bestalde, irakasgaiak hizkuntza ezberdinetan lantzeak berebiziko rola hartzen du, hizkuntza horietako gaitasuna edukiak landuz garatzen baita.

Mintzamenaren aldetik, ez da izaten nahikoa hau erabiltzearekin, baizik eta honen irakaskuntza ere, dauzkan alderdi desberdinak kontuan hartuta, garatu behar da. Mintzamenaren lanketa gauzatzeko beste alde garrantzitsu bat irakasleen prestakuntza da. Hauek etengabe hezi behar dira, ahozko adierazpenaren garapen egokia gerta dadin. Horrez gain, irakasleen arteko koordinazioa ezinbestekoa da, batez ere hizkuntzen irakasleen artean.

Euskara zein bestelako hizkuntzak garatzerako orduan, eskolak ez ezik kanpo faktoreek ere rol handia jokatzen dute, eta horiek aprobetxatu behar dira hizkuntza desberdinetan ahozko adierazpena lantzeko.

Euskararen aldetik, ahozko adierazpena ez ezik idatzikoa ere landu behar da; azken batean, egokiena alderdi guztiak lantzea da, hori baita euskararen irakaskuntzak gaur egun aurrez aurre duen erronkarik nagusiena.

Montserrat Fons. Lehenengo irakurketarako 10 GILTZARRIAK:

1. Haurrak mundu letratu batez inguratzea.

2. Teknika desberdinak erlazionatu.

3.Irakurketa ozenaren abantailak.

4.Ikasleak elkarrekin testuak idaztea

5.Idatzizko eta ahozko erlazioak.

6.Irakurtzen ikasten esperimentazioaren bitartez.

7.Idazketa eta irakurketa, denbora behar duten prozesua.

8.Umeen esfortzua positiboki baloratzea.

9.Hizkuntzaren erabilerak gizartean. 

10.Irakurketaren txertapena egunerokotasunean. 

Idazte prozesua

Idazte prozesua from AsierArtetxe

Irakurriaren ulermenaren ebaluazioa

Lan honetan irakurriaren ulermena ebaluatzeko erabiltzen diren galdera eredu desberdinak Lehen Hezkuntzako 4. mailako testuliburu baten ikasgaitik hautatutako testu batean identifikatuko ditugu. Agertzen ez diren galdera motak, ordea, guk osatuko ditugu “Ikastetxeen kanpo eta barne ebaluazioetarako orientabideak” dokumentuaren erreferentzia kontuan hartuz.

Hona hemen aztertutako irakurgaia:

Irakurrriaren ulermena ebaluatzeko galderak

Informazioa berreskuratzea

Testua hitzez hitz ulertzeko galderak:

1) Erantzun galderei koadernoan:

·         Kakalardo izeneko nekazaria benetan igarlea zen?

·         Kakalardok ba al zekien non zegoen Erregearen eraztuna?

·         Zergatik egin nahi zuen ihes?

·         Nork zeukan Erregearen eraztuna?

Informazioa baliokidea bilatzeko galderak:

4) Kopiatu eta osatu ipuinaren amaiera hitz egokiekin.

Erantzuna ikustean, Erregeak ______ handia eman zion igarleari. Baina, bat-batean, _____ bat ikusi zuen ______ eta eskuan hartu zuen. Gero, _____ zer zeukan galdetu zion igarleari. Igarleak, Erregek harrapatu zuela pentsatuz, berari buruz hau esan zuen "______, Erregeren esku zaude". Eta Erregek, eskuan zer zeukan igarri zuelakoan are _______ gehiago eman zion.

Testua ulermen globala

Ideia nagusia edo gaia zehazteko galderak:

5) Idatzi ipuinaren laburpena koadernoan. Kontatu labur-labur igarlearen istorioa.

Testu baten asmo orokorra identifikatzeko galderak (asmatutakoa):

Zein da istorio honen irakaspena? Hautatu erantzun bakar bat.

·         Gezurrek zailtasunak sortzen dituzte.

·         Gezurrak esatea ona da.

·         Lapurrek beti irabazten dute.

Testu baten erabilera orokorra identifikatzeko galdera (asmatutakoa):

Irakurritako testua zein liburu motatan aurki daiteke? Hautatu erantzun bakar bat.

·         Inguruneko liburuan.

·         Atlas batean.

·         Hiztegi batean.

·         Hizkuntzako narrazio liburu batean.     

Interpretazioa

Informazioa erkatzeko eta kontrastatzeko galderak:

3) Aztertu irudiak eta azaldu ipuineko zein pasarteari dagozkion.

            A)                               B)                               C)

Ondorioak eta inferentziak:

7) Aukeratu ipuinaren jarraipena. Egin igarlearena eta azaldu.

·         Zer gertatu zitzaion gero Kakalardori?

·         Hain ospetsua zenez, jende askok jotzen zuen berarengana.

·         Egun batean, norbaitek iruzurti hutsa zela ikusi zuen.

Laguntza probak indentifikatzeko galderak:

2) Aukeratu. Zergatik esaten zuen kakalardok honako hau? "Hementxe da lehenengoa. Orain, beste bien zain nago".

·         Bazekielako lapurra ate ondoan entzuten ari zela.

·         Oilarrak beste bi kukurruku jotzeko zain zegoelako, ihes egiteko.

Testuaren edukiari buruzko hausnarketa eta testuaren baliospena

Munduaren gaineko jakintza bera kontrastatzeko galderak (asmatutakoa):

Zergatik zuten beldur zerbitzaileak?

·         Eraztuna lapurtu zutelako.

·         Igorlea itsusia zelako.

·         Oilarra kukurruku egiten zuelako.

Beste iturri batzuetatik eskuratutako jakintzak kontrastatzeko galderak (asmatutakoa):

Gure gizartean legez debekatuta dago lapurtzea. Zure ustez, egokia izan da zerbitzarien jokabidea? Zergatik?

Galderan agerian utzitako ideiekin kontrastatzeko galderak (asmatutakoa):

6) Azaldu. Gustatu al zaizu ipuina? Zergatik?

Testuaren formari bueuzko hausnarketa eta testuaren baliospena

Testuaren egiturari buruzko galderak (asmatutakoa):

Testu guztietan hiru atal bereizi daitezke: hasiera, korapiloa eta amaiera. Ondorengo esaldiak zein ataletan sartuko zenituzke?

·         Eraztuna zerbitzariek lapurtu zuten.

·         Kakalardo txiroa zen.

·         Kakalardo gela batean giltzapetu zen.

·         Kakalardok diru asko jaso zuen.

Testuaren estiloaren eta erregistroaren gaineko galderak (asmatutakoa):

Hurrengo pertsonaietatik zeintzuk daukate jarrera hoberena eta zeintzuk txarrena? Zergatik?

·         Zerbitzaria.

·         Erregea.

·         Kakalardo.

Curriculuma aztertzen

Hizkuntza (2. zikloa) from AsierArtetxe

Kontzeptuak

1.            Ikasteredu elebidunak:

Gizarte elebidunaz hitz egiten dugunean, bi hizkuntza aldi berean erabiltzeko gai den gizarte bati deritzogu. Hala ere, bi hizkuntza hauek ez dira maila berean egon behar, orokorrean mailen arteko desorekak aurkitzen ditugu.

Ikasteredu elebidunak hizkuntza bietan gaitasun-maila egokia lortzeaz arduratzen da. Euskal Herrian, 1983ko elebitasun dekretutik aurrera, hiru ikasteredu desberdin legeztatu ziren: A, B eta D. Eredu hauek biztanleriaren eskaerak asebetetza helburu bezala daukate. A ereduan ikasgai guztiak gazteleraz lantzen dira, euskara ikasgai bakar batean landuz (%10); B ereduan, berriz, euskara eta gaztelera portzentai berberean erabiliak dira, euskara eta beste ikasgai batzuk euskaraz emanez; eta  D ereduan, azkenik, ikasgai guztiak euskaraz ematen dira (%90), gaztelania izan ezik.

“Hizkuntza bi (edo gehiago) erabiltzea ikas-irakasbide gisa ikasle baten eskola ibilbidean” (Cummins, 2010)

2.            Ereduen ebaluaketa: kuantitatiboa eta besterik? 

Alde batetik, eredu kauntitatiboa daukagu; honek, euskarak eskolan izan behar duen lekua, gaiak edo ordu kopuruak aztertzen dituena. Hau da, zein den euskararen erabilera maila.

Beste alde batetik, eredu kualitatiboa agertzen da; kuantitatiboan ez bezala, ebaluazio kualitatiboa pertsonek ereduen bitartez (A, B eta D ereduak) eskuratzen duten gaitasun edo hizkuntz mailan oinarritzen da.  Egindako ikerketen arabera, Gaztelania eta Euskara elkartuz, D ereduan eskuratzen den hizkuntza maila, bai euskara mailari bai gaztelania mailari dagokionez nahiko parekoa da; hau da, nahiz eta ikasgai gehienak euskaraz landu gaztelania maila ez da galtzen.

3.       Murgiltze programa edo eredua:

Ama hizkuntza ez den beste hizkuntza batean ikaskuntza lantzea da. Eredu honetan, inkontzienteki bigarren hizkuntza bat ikasiko da lehenengoa galdu gabe. Honen adibide argiena ama hizkuntzaren ikaskuntzan ikusi dezakegu, umeak garenean hizkuntzari eta eginkizunari arretarik jarri gabe ikasten dugunean egoerak eta inguruak bultzatuta.

4.         Hizkuntzen irakaskuntza bateratua:

Cumminsen hipotesian oinarrituta, hizkuntza ezberdinak irakasterakoan, hizkuntza bakoitzean landu beharreko edukiak komunean izatea proposatzen da. Izan ere, hizkuntza batean ikasitakoa beste hizkuntzetara transmititzen daiteke

Honen helburua ez da ikasi beharreko hizkuntza bakoitzean elebakarrek duten gaitasuna lortzea, baizik eta hizkuntza bakoitzean gizarte beharrizan jakin batzuei aurre egiteko adinako gaitasunak lortzea.

Adibidez, Euskaraz testuaren ezaugarriak landu baditugu, ez da beharrezkoa izango gaztelania gai bera hain sakon lantzea.

5.         Sakoneko gaitasuna (CUP). Hizkuntzen arteko interdependentzia:

Cumminsen “common underlying proficiency” hizkuntzak ikasterakoan komunak izaten  diren gaitasun kognitiboen eta akademikoen bilkurari deritzo. Horrela azaldu daiteke nola hiztun elebidunek bigarren hizkuntza bat ikasten dutenean lehenengoan lortutako gaitasunak aplikatu ditzakete. Beraz, ondoriozta dezakegu, hizkuntza bakoitzaren ezaugarriak azalekoak direla, eta hauen azpian, sakoneko gaitasun komuna dagoela.

6.         Hizkuntzen arteko interdependentzia:

Interdependentzia ezaugarri psikolinguistiko bat da, zeinak hizkuntza bi dakizkigunean, hizkuntza batean bereganatzen ditugun ezagutzak bestera transferitzen direla esaten duen.Transmititzen diren kontzeptu hauen artean, ezaugarri linguistikoak, egitura diskurtsiboak eta hizkuntzarekin zerikusia duten beste zenbait gaitasun daude; hala nola, irakurri, idatzi..

7.         Atalasaren hipotesia:

Cumminsek, atalasaren hipotesian azaltzen du nola pertsona elebidun batek, menperatzen dituen bi hizkuntza horietako batean behintzat, pertsona elebakar batek menperatzen duen hizkuuntzan (oinarrizko atalasea) duen maila bera lortu behar duela. Pertsona elebidunak bi hizkuntzatan maila hori lortzen badu, atalase gorenean egongo da, eta abantailak izango ditu bai errendimenduan, bai bestelako ezagutzak barneratzean.

8.         Elebitasun gehitzailea

Ikasle batek, hizkuntza berri bat ikasterakoan, bere hizkuntzari kalterik eragin gabe, hizkuntzen aurreko jarrerak positiboak izaten dira. Horri elebitasun gehigarria deitzen zaio, non, ama-hizkuntza jakin bat duen ikasleak beste hizkuntza bat ikasten duen eskolan, eta positiboki ikusten du, ez mehatxu bat bezala.

Elebitasun kengarrian aldiz, egoera erabat desberdina da. Prestigio txikiko taldeari hizkuntza indartsu bat ezartzen zaio, hizkuntza ahularen balio sozio-kulturakak gutxiesten direlarik. Kasu honetan, bigarren hizkuntza hori lehenengoaren kaltean ikasten da, horrek segurtasun falta eta ikasteko bidea oztopatzen dutelarik. Mehatxu moduan ikusten da hizkuntza indartsua egoera honetan.

9.         Vygotskiren ekarpenak:

Autore honek bi ekarpen nagusi egin zituen; alde batetik eremu hurbileko garapena deritzon ideia garatu zuen. Ikasleek haien kabuz ikasi ditzaketena eta gidari baten laguntzaz lortu dezaketenaren artean dagoen desberdintasunean aurkitzen dugu garapen hurbileko eremu hau. Beste alde batetik, ikasleak gizabanako bakoitzak bezala, berez duen adimenari esker, ingururnetik edozein egoerari aurre egiteko baliabideak erabiltzeko gai da. Hau ez da indibidualki garatzen baizik eta eskolak, giroak, ohiturek eta bestelako faktore sozialei esker lortzen du.

10.       Testu generoa. sekuentzia didaktikoa: Hizkuntzen erabilera irakasteko orduan, testu-generoak proposatzen dituzte irakas objektu modura, ikasleari gizarteko hizkuntza jardueretan parte hartzeko aukera ematen diolako. Testu-generoak denboran zehar egonkortu diren hizkuntza erabiltzeko moduak dira. Irakasteko baliabide zehatz bat sekuentzia didaktikoak dira. Helburua testu-generoen erabileraz jabetzea da; esate baterako, testu-genero bat zein egoera komunikatibotan erabiltzen den irakasteaa. Genero horren ezaugarri testual-diskurtsiboak lantzeaz gain, jarduerak dituen ezaugarri gramatikalak ere lantzen dira, gramatika arauak ezinbestean errespetatu behar baitira testu/diskurtsoen funtzionamendurako. Ikasleei zentzu komunikatibo osoa duten proiektuak aurrera eramateko proposatzen zaie.

11.       Zer da 5 eta 8 urte bitartean ikasten dena?

Zortzi urterekin lortutako gaitasuna ipuinak kontatzerakoan askoz handiagoa da 5 urterekin daukatena baino. Bost urterekin kapazak dira ekintzen aipamen zehatzak egiteko, harridura markak erabiltzeko eta kontalariaren eta pertsonaien ahotsak desberdintzeko. 8 urterekin, aldiz, espazioa, denbora, berbaldia eta edukiak zehaztuta daude, aditzen deborak egokitzen dira eta mekanismo formalagoak erabiltzen dira. Hala ere, biak kapazak dira ipuin egokiak lantzeko, eta umeen arabera desberdintasunak ikus ditzakegu, 5 urteko ume askok ipuin zehatz eta landuak egiteko gai dira eta.

12.       Hizkuntzen irakaskuntza bateratuaren zenbait oinarri:

Irakaskuntza bateratua ikuspegi koordinatu eta koherente batean zentratzen da, baztertuz hizkuntza bakoitza era bakartuan eta isolatuan irakastea. Irakaskuntza honen helburua eleaniztasuna lantzea da, eta ikasleek beraien ama-hizkuntzaz aparte, atzerriko hizkuntzak eta  herrialde elebidunetan dauden hizkuntzak ikastea da. Ikasten duten hizkuntza hauen komunikatzeko gaitasuna lortu behar dute, eskolatik kanpo erabili ahal izateko, eta ez elebakarrak hitz egiten duten moduan ikasteko.